Ούτε το παραμικρό μέρος του φυσικού χώρου δεν μπορεί να απομονωθεί από την παρέμβαση του κεφαλαίου, άσχετα αν είναι το μακρινό διάστημα ή τα βάθη των ωκεανών, οι θάλασσες ή οι έρημοι, η μεγάλη μητρόπολη ή το μικροσκοπικό απομακρυσμένο χωριό. Μια ολόκληρη ακολουθία σχέσεων διασταυρώνονται και συμπίπτουν: στοιχεία που φαινομενικά δεν σχετίζονται μεταξύ τους, συνδέονται μέσω του κοινού πλαισίου εκμετάλλευσης. Μπορεί κάποιος να κοροϊδεύει τον εαυτό του πηγαίνοντας κάπου μακριά έξω από αυτόν τον κόσμο όπως λένε, θ’ ανακαλύψει όμως ότι απλά, οι μηχανισμοί του κεφαλαίου φτάνουν τέλεια και ως εκεί.

Αυτό εξηγεί γιατί είμαστε εναντίον του “οικολογισμού”(ecologism) όπως και κάθε άλλης εναλλακτικής πρότασης, που ισχυρίζεται ότι δρα ενάντια στην εκμετάλλευση απομονώνοντας μια πτυχή της πραγματικότητας από τις άλλες. Βέβαια κι εμείς επίσης ξεκινάμε τις παρεμβάσεις μας από συγκεκριμένα σημεία, δεν κοροϊδεύουμε όμως τους εαυτούς μας λέγοντας ότι μπορούμε να επιτεθούμε στον εχθρό παραμένοντας σε αυτά τα πλαίσια. Αν είναι σκοπός μας να κινηθούμε επιθετικά, πρέπει να ξεπεράσουμε τον “κατατεμαχισμό” που σε κάποιο δεδομένο σημείο καθίσταται αναγκαστική επιλογή, είναι όμως στην ουσία μια στρατηγική που το κεφάλαιο μας έχει επιβάλει.

Η κυριότερη λεηλασία που πραγματοποιεί η εκμετάλλευση, είναι η κλοπή του χώρου και του χρόνου. Δύο κλοπές που συνδέονται ουσιαστικά. Το κεφάλαιο κλέβει το χρόνο μας, υποχρεώνοντάς μας να εργαστούμε και καθορίζοντας τις ζωές μας, κατακλύζοντάς τις με ρολόγια, δεσμεύσεις, προθεσμίες και πάει λέγοντας, μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια. Κλέβοντάς μας το χρόνο, μας προλαμβάνει από το να κατανοήσουμε τους εαυτούς μας. Μας αποξενώνει. Χωρίς χρόνο, δεν θα μπορούσαμε ούτε καν να παρατηρήσουμε την κλοπή του χώρου-τον χρειαζόμαστε για να παρατηρήσουμε έστω και την παρουσία του χώρου. Για να σκεφτούμε, να ακούσουμε, να ονειρευτούμε, να επιθυμήσουμε. Ζώντας τον χώρο με όρους απόστασης, χιλιομέτρων που πρέπει να καλυφθούν, μετακινήσεων από το ένα μέρος στο άλλο, χάνουμε από τα μάτια μας τη σχέση με τα πράγματα, τη φύση, τον κόσμο.

Το κεφάλαιο μας έκλεψε το χρόνο (τον χρειαζόταν για την παραγωγή) – μετά ήρθε το σύστημα ελέγχου και καταστολής, και τελικά η γενίκευση της συναίνεσης. Τώρα είμαστε αντιμέτωποι με την ανάγκη να κινηθούμε προς την οικειοποίηση του χώρου και του χρόνου μας. Η επίθεσή μας δεν μπορεί να αποτύχει στο να προκαλέσει ζημιές και συντρίμμια. Αυτό είναι στη λογική των πραγμάτων, στη λογική του ταξικού πολέμου. Το σχέδιο της εξουσίας είναι παγκόσμιο και δεν χωρά την ύπαρξη “κενών χώρων”. Παγκόσμιο όμως είναι και το δικό μας σχέδιο απελευθέρωσης, για τους αντίθετους όμως λόγους. Δεν μπορεί να επιτρέψει την μή ύπαρξη “ελεύθερων χώρων”. Αν επιτρέπαμε στο κεφάλαιο να επιτύχει την παγκόσμια κυριαρχία, θα ήμασταν για τα καλά νεκροί.

Ευτυχώς, ο δρόμος που πρέπει να διανύσει η εξουσία για να επιτύχει την παγκόσμια κυριαρχία, είναι ακόμα μακρύς. Πέρα από το να καταχράται τον χώρο και τον χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο, το κεφάλαιο επιχειρεί τον διαχωρισμό της πραγματικότητας σε δύο ξεχωριστά τμήματα. Δεν είναι πλέον το παλαιό ζήτημα του “κατατεμαχισμού”, αλλά ενός ξεκάθαρου διαχωρισμού, ενός πραγματικού τείχους μεταξύ εσωκλεισμένων και αποκλεισμένων. Στους πρώτους θα υπάρξει η εγγύηση για μια προνομιακή συνθήκη κυριαρχίας, υψηλού πολιτισμικού επιπέδου, προώθησης και δημιουργικότητας. Στους δεύτερους για μια συνθήκη επιβίωσης, συναίνεσης, υποκουλτούρας, αμαχητί παράδοσης, έλλειψης κινήτρων και ίσως αναγκών. Στην προοπτική αυτή, κράτος και κεφάλαιο απαιτούν την πλήρη διαθεσιμότητα του κοινωνικού χώρου. Τίποτα δεν πρέπει να ξεφύγει από τον έλεγχό τους .

Και υπάρχουν κι άλλα! Το κεφάλαιο έχει πλέον στη διάθεσή του, τεχνολογίες που του επιτρέπουν όχι απλά την κατοχή του χώρου, αλλά -ουσιαστικά- την παραγωγή του. Σκεφτείτε την ικανότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο, δύο διακριτά σημεία που βρίσκονται χιλιόμετρα μακρυά. Αυτό δεν αλλάζει μόνο τη σειρά παραγωγής ( ποικιλία, δημιουργικότητα, στοκ, κ.τ.λ.) αλλά και -κυρίως- την ανθρώπινη σειρά των κοινωνικών σχέσεων (που είναι επίσης οικονομικές).

Έτσι το κεφάλαιο παράγει χώρο στη βάση του σχεδίου κυριαρχίας κι εκμετάλλευσης. Μετασχηματίζει και καταστρέφει τη φύση, τροποποιεί τις πόλεις και το τοπίο, καταστρέφει τις θάλασσες τα ποτάμια και τις λίμνες, υποβάλλοντας -ακόμη και- αστρικά διαστήματα στη μιλιταριστική λογική του. Ο παραγόμενος με αυτόν τον τρόπο χώρος, χρησιμεύει στο να καναλιζάρει τους ανθρώπους. Βρισκόμαστε λοιπόν να κολλάμε στην κίνηση, να γκαζώνουμε σε λεωφόρους, να στεκόμαστε στην ουρά στο μάρκετ. Μας δηλητηριάζουν με κυκλοφοριακό χάος, με ραντεβού που δεν πρέπει να χάσουμε, εικονικά ενδιαφέροντα που μας κάνουν να νιώθουμε άσχημα, υποχρεώνοντάς μας να είμαστε διαρκώς και χωρίς νόημα σε κίνηση. Οι χώροι στους οποίους κινούμαστε είναι προγραμματισμένοι για εμάς, κι εμείς φανταζόμαστε πως τους έχουμε οι ίδιοι επιλέξει. Τα σπίτια μας είναι γεμάτα με άχρηστα βλαβερά αντικείμενα. Ο χώρος είναι πλέον περιορισμένος ή μάλλον έχει αλλάξει σύμφωνα με τις ανάγκες της καπιταλιστικής παραγωγής, η οποία χρειάζεται να πουλήσει τηλεοράσεις, πλυντήρια, ψυγεία, έπιπλα κι εντοιχισμένες κουζίνες.

Σχεδόν χωρίς να το παρατηρήσουμε λοιπόν, ο χρόνος μας εξαφανίζεται και ο χώρος μας υποβαθμίζεται σε σχέσεις μεταξύ αντικειμένων, μαρτυρώντας τη δύναμη πειθούς του κεφαλαίου. Με τον τρόπο αυτό, διδασκόμαστε την επανάληψη. Κάνουμε τις ίδιες χειρονομίες, όπως όλοι γνωρίζουν (αλλά συστηματικά ξεχνούν), στον προθάλαμο της συναίνεσης.

Το κεφάλαιο απ’ την πλευρά του, είναι υποχρεωμένο να πάρει χώρο από εμάς, γιατί δεν μπορεί να αφήσει έστω και λίγο διαθέσιμο για τη δημιουργικότητά μας, την ικανότητά μας να τα βγάλουμε πέρα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, την επιθυμία μας για το καινούργιο (που αποτελεί το πρώτο κίνητρο για να βρεθούν λύσεις οι οποίες αποδεικνύονται απίστευτα χαρισματικές σε αυθορμητισμό και πλούτο). Αν το κεφάλαιο άφηνε τον χώρο σε τέτοιες ατομικές δυνάμεις, δε θα στεκόταν ικανό να φτάσει το ρυθμό επανάληψης που απαιτείται για την παραγωγή. Η τελευταία, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, είναι τέτοια μόνο στο βαθμό που είναι επίσης και αναπαραγωγή. Σκεφτείτε τις προσπάθειες (που βοηθάει η ηλεκτρονική τεχνική) που κάνει το κεφάλαιο για να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του καθενός με τη μέγιστη (συγκεντρωποιημένη και κωδικοποιημένη) ποικιλία.

Τα μεγάλα ονόματα στη μόδα, οι αλυσίδες γρήγορου φαγητού, η διαφήμιση που υπερτονίζει το ατομικό γούστο με τη μαζική παραγωγή, δεν είναι τίποτα περισσότερο από προσπάθειες να μπλοκαριστούν οι διάφοροι δρόμοι που θα μπορούσαμε να διαβούμε σήμερα.

Παρ’όλο που ο χώρος που παράγεται και αναπαράγεται βασίζεται στη συναίνεση, περιέχει σε σημαντικό βαθμό κατασταλτικές – με την αστυνομική έννοια – πτυχές. Ο έλεγχος καθορίζει την κίνηση με κάθε τρόπο. Πρώτες ύλες και άνθρωποι, ιδέες και μηχανές, χρήμα και επιθυμίες, όλοα συνδιάζονται γιατί όλα έχουν προνοητικά/προληπτικά ομογενοποιηθεί. Οι διαφορές δεν είναι κάτι περισσότερο από αυτό, δεν είναι ριζοσπαστικές διαφοροποιήσεις. Έχουν υποβαθμιστεί στο επίπεδο της εμφάνισης, της βιτρίνας και με αυτή τους τη νέα ιδιότητα εξυψώνονται μέχρι τον παράδεισο σαν(να ήταν) το βασίλειο της ελευθερίας.

Τί να κάνουμε; Να ψάξουμε για τον χαμένο χώρο και χρόνο; Όχι με την έννοια ενός νοσταλγικού ταξιδιού πίσω στο χρόνο. Τίποτα στη ζωή δε γυρίζει πίσω όπως τίποτα δεν εμφανίζεται με τον ίδιο ακριβώς (ή με τελείως διαφορετικό) τρόπο.

Η παλαιά σχέση με το χώρο, άφησε τη σφραγίδα ενός φυσικού/υλικού τόπου. Αυτού, του ανθρώπου και των πραγμάτων του. Ένας δρόμος, μια πλατεία, ένα σταυροδρόμι, ένα ποτάμι, η θάλασσα κι ο ουρανός, τα δάση και τα βουνά, ήταν σε ανοιχτή συνδιαλλαγή με τα άτομα, που ήξεραν πώς (και ήθελαν) να τα ακούσουν. Και η “συγγένεια” με άλλα άτομα οδήγησε τους ανθρώπους στα ίδια μέρη, κινητοποίησε τα αισθήματά τους, τους ώθησε στη σκέψη και τη δράση. Κάποος έβρισκε τον εαυτό του ως άτομο, ενώ τώρα αντίθετα, χάνεται ως μέρος του συνόλου, του πλήθους. Κάποτε ήμασταν ανοιχτοί και συχνά απροετοίμαστοι και τρωτοί. Τώρα μας προστατεύει η ομοιομορφία και η ρουτίνα. Νιώθουμε ασφαλέστεροι γιατί ανήκουμε στο κοπάδι. Τα πάντα παράγονται και αναπαράγονται. Όλα μπορούν να γίνουν εμπόρευμα.